19 april 2017 Raam op Rusland ∝ Voor Russische inmenging bij de verkiezingen in Europa werd gevreesd. Het Kremlin had in Amerika immers laten zien waartoe het in staat was.
Moskou maakte Macron zwart en steunde Le Pen, maar de invloed van het Kremlin bleek relatief. In de tweede ronde maakt Marine Le Pen geen schijn van kans tegen de pro-Europese kandidaat Macron.
Als voorzorgzorgsmaatregel werd in Nederland het tellen van de stemmen niet overgelaten aan computers. Het leverde wat vertraging en voorspelbaar gemopper op, maar het was een effectief middel om mogelijke manipulatie door Russische cyberaanvallen te blokkeren en wantrouwen over de uitslagen te voorkomen.
In de aanloop van de verkiezingen waarschuwde de AIVD voor Russische beïnvloeding. Tijdens het Oekraïne-referendum van het jaar ervoor waren er lijntjes gelegd tussen Rusland en Wilders, Baudet en Van Bommel. Rusland leverde hun de argumenten voor een nee-stem, maar dat was niet het enige. Met Wilders vond Rusland een vorm van samenwerking, doordat hij met regelmaat verscheen als commentator op de Russische tv-zender voor het buitenland RT. Van Bommel maakte gebruik van een team van Oekraïense medewerkers in Nederland, van wie hij zei de achtergrond niet te hebben nagetrokken. Baudet gaf via twitter verzinsels door die uit de koker van Rusland kwamen.
Maar toen de verkiezingen in maart dit jaar plaatsvonden, was er feitelijk weinig meer te merken van Russische inmenging. Was het allemaal hysterie en Russofobie, zoals Moskou van meet af aan had gezegd? Was de bescherming afdoende gebleken? Of nog een verklaring: hadden de Russen van inmenging afgezien of waren ze voorzichtiger geworden na het Amerikaanse avontuur, omdat dit contraproductief had uitgepakt?
Le Pen op bezoek bij Poetin
Deze zelfde vragen kunnen gesteld worden aan de vooravond van de Franse presidentsverkiezingen. Ook in Frankrijk is men verontrust door beïnvloeding door het Kremlin. Daar is wel aanleiding voor. Marine Le Pen, de presidentskandidaat van het Front National, kreeg uit Moskou een lening van 11 miljoen euro. Ze moest ergens geld vandaan zien te halen, omdat Franse banken haar wegens de standpunten en geschiedenis van haar partij te omstreden vinden om zich met haar te verbinden.
Marine Le Pen in het Kremlin. Eerste ontmoeting met Poetin?
Zoals politicoloog Anton Shekhovtsov beschrijft vonden Europese extreem-rechtse partijen en de Russische regering elkaar, toen Rusland in Amerika en Europa vijanden ging zien. Rusland verschaft Europese extreem-rechtse partijen een kans om uit de marginale hoek te kruipen: Rusland is immers een grootmacht, waarvan de christelijk-conservatieve ideeën dichtbij die van hun staan. Andersom zijn de extreem-rechtse partijen voor Rusland nuttig, omdat zij de buitenlandse politiek van Rusland goedkeuren of legitimeren. Zo vindt Marine Le Pen de annexatie van de Krim geen probleem en is zij voorstander van het opheffen van economische sancties tegen Rusland.
Op 24 maart, een maand voor de verkiezingen, bracht Le Pen onverwacht een bezoek aan Poetin. Verondersteld werd dat ze in Moskou probeerde om geld voor haar campagne te vinden, omdat het bedrag van de lening – die uit 2014 stamt – intussen wel zou zijn uitgeput. Zowel het Front National als het Kremlin ontkende dat er afspraken waren gemaakt over een nieuwe lening. Poetin stelde de ontmoeting voor als een soort kennismakingsgesprek en verklaarde dat het Kremlin absoluut niet de intentie had de verkiezingen in Frankrijk te beïnvloeden.
Dat er in het geheim toch financiële steun is afgekaart, kan niet worden uitgesloten. Le Pen vertelt over haar contacten met Poetin niet de volle waarheid. Ze beweerde dat zij Poetin in maart voor het eerst zag, maar haar vader Jean-Marie Le Pen sprak tegenover BBC-journalist Gabriel Gatehouse van eerdere ontmoetingen.
‘Macron is een homo’
Van de vier kandidaten die een kans maken in de eerste ronde te winnen, zijn drie – de republikein François Fillon, de ultralinkse Jean-Luc Mélenchon en Marine Le Pen – voor het Kremlin gunstig, omdat ze de verhouding met Rusland willen verbeteren en de sancties willen opheffen. Mélenchon en Le Pen zullen als president bovendien de EU en de NAVO ontwrichten, wat mooi past in de wens van Moskou om Europa en het transatlantisch bondgenootschap te verzwakken.
De vierde kandidaat Emmanuel Macron staat daarentegen voor versterking van Europa, de euro en de NAVO en zal zich niet schikken in Ruslands buitenlandse politiek. Hij werd dan ook het doelwit van negatieve berichten en roddels, die verspreid zijn door twee Russische media, RT (video en website) en Sputnik (radio en website), die in het Frans hun nieuws en analyses brengen.
Emmanuel Macron op campagne
Half februari brachten zij de verdachtmakingen dat Macron in het geheim een homo en ‘agent van Amerikaanse banken’ is. Het is het type gerucht ‘waar rook is, is vuur’: Macron is tenslotte getrouwd met een 20 jaar oudere vrouw en was in het verleden investeringsbankier. In die tijd sloeg de campagneleider van Macron alarm, omdat Russische hackers volgens hem massaal cyberaanvallen deden op de computers van Macrons partij En Marche! En dan was er het dreigement van Wikileaks-oprichter Julian Assange dat hij ‘interessante informatie’ over Macron had uit de gehackte email-correspondentie van Hillary Clinton.
En toen werd het stil
Assange’s opmerking werd geciteerd in de Russische pro-regeringskrant Izvestia. Iedereen verwachtte een stroom van gelekte emails, die de kandidaat Macron in het nauw zouden drijven. Maar toen werd het stil. Niemand heeft ooit meer iets van deze emails vernomen. En de verdachtmakingen tegen Macron zijn niet meer herhaald.
Vooral uit angst voor Russische misleiding tijdens de verkiezingscampagne hadden Franse media in samenwerking met Google een netwerk opgericht om valse of misleidende berichten te ontmaskeren. Begin februari ging Crosscheck van start. Wie nu de oogst van tweeëneenhalve maand bekijkt, vindt een hoop onzin, leugens en misleiding ontmaskerd: een verhaal dat Fillon gezuiverd is van alle beschuldigingen; een vervalste opiniepeiling waarin Marine Le Pen met 32 procent als beste debater wint; een foto van de pols van Mélenchon met een Rolex erom van 17.000 euro; een bericht dat de socialistische regering stemrecht wil geven aan ‘gevangen misdadigers, waaronder jihadisten’; een melding dat Macrons campagne gefinancierd wordt door de Saoedi’s.
Gefotoshopt beeld van Amerikaanse ambassadeur als deelnemer aan herdenking vermoorde Nemtsov
Op één na is geen van de door Crosscheck gemelde gevallen van vervalsing en misleiding gekoppeld aan Russische bronnen. Het zijn allemaal Franse bloggers, twitteraars en websites die de politieke tegenstander zwart proberen te maken. Zij zouden gevoed kunnen zijn door ‘Russische agenten’. Dat is denkbaar. Maar gezien de alertheid waarmee de Franse overheid, de Franse media en onderzoekers hun blik richten op mogelijke Russische beïnvloeding, is het onwaarschijnlijk dat daarvan geen aanwijzing is ontdekt.
Bereik valt tegen – of mee, net hoe je het wil zien
Bij de Franse RT en Sputnik verschenen nog af en toe misleidende berichten, zoals dat de door corruptieschandalen geteisterde Fillon hard aan het inlopen was en binnenkort aan kop zou liggen. En de sympathie en antipathie voor kandidaten werd niet onder stoelen of banken gestopt. Maar sterke verhalen en complotten, zoals het bericht dat Sputnik bracht over de oorzaak van het neerstorten van het Germanwings-toestel – geen zelfmoordactie van de co-piloot, maar Amerikanen die het vliegtuig neerschoten – werden niet aan het publiek voorgeschoteld.
Het directe en indirecte bereik van deze Russische media onder het Franse publiek is beperkt. De twitter-account van RT heeft 63.000 volgers, die van Sputnik 38.000. Best veel, maar zij vallen in het niet bij de grote Franse nieuwsmedia: AFP heeft op twitter 2,5 miljoen volgers en de regionale krant Midi Libre 124.000. Het Digital Forensic Research Lab van de Atlantic Council onderzocht hoe de tweets van RT en Sputnik zich verder verspreiden en kwam tot interessante uitkomsten.
De volgers van RT en Sputnik blijken veel actiever dan van andere media in Frankrijk. In de maand maart werden berichten van RT 74.000 keer genoemd door liefst 15.000 volgers, bij Sputnik zijn er 36.000 berichten doorgegeven of geciteerd door 7.700 volgers. Ter vergelijking: tweets van Midi Libre werden in die periode 6.000 keer doorgestuurd of genoemd door 3.400 volgers. Sommige volgers van RT en Sputnik sturen 400 tweets per dag!
Bij nader inzien, concluderen de onderzoekers, moet een flink aantal van de tweets op rekening geschreven worden van geautomatiseerde twitter-accounts: zij zijn anoniem, sturen meer dan 100 tweets per dag en het overgrote deel daarvan is een retweet, domweg doorsturen zonder zelf iets te veranderen. Wie dan de meest fanatieke twitteraars opzoekt, ziet dat hun bereik tegenvalt. De meeste hebben maximaal 1000 of 1500 volgers, de paar kanjers komen tot enkele duizenden. Van een groot en door Franse medestanders gevoed netwerk van Russische beïnvloeding kan men dus niet spreken.
RT had eind 2016 een televisiezender in Frankrijk willen lanceren. Op tijd voor de presidentsverkiezingen. Maar door de val van de roebel kwam de financiering niet rond, zodat de lancering moest worden uitgesteld. Als alles doorgaat, zal RT eind dit jaar in Frankrijk van start gaan. De Franstalige tak van RT heeft van de Russische regering een jaarbudget van 18 miljoen euro toegewezen gekregen, een bescheiden part van de 300 miljoen euro die voor de zender als geheel wordt uitgetrokken.Voorzichtig, dan breek het lijntje niet
Twee onderzoekers die hebben geschreven over pro-Russische netwerken in Frankrijk, vermoeden dat de Russische bemoeienis subtieler aan het worden is. Men is zich – na de ophef over het hacken van de computers van de Amerikaanse Democratische Partij en de onderzoeken naar banden tussen de Trump-campagne en de Russische regering – in Moskou ervan bewust dat het averechts werkt, als een hand van Moskou zichtbaar is.
Russisch media in het buitenland 'normaliseren’ de nieuwsberichten, ze gebruiken minder fantasie en complotten om verwarring te zaaien. In plaats daarvan willen ze een ‘alternatief’ zijn voor de ‘mainstream’-media, door kritisch te berichten over globalisering, de EU en multiculturalisme en veel aandacht te geven aan rellen en relletjes. Het motto van Sputnik is niet voor niets: ‘Wij onthullen waarover anderen niet spreken’.
Het antwoord op de vraag: Is de angst voor inmenging een Russofobe hysterie? Is de bemoeienis verhinderd door verstandige en tijdige maatregelen? Of zijn de Russen na het Amerikaanse avontuur voorzichtiger? – is naar mijn smaak een combinatie van alledrie.
Als Macron zou verliezen, zou het niet door laster van de Russen zijn. Als Le Pen zou winnen, had ze dat niet te danken aan Moskou. De Fransen zouden het aan zichzelf te wijten hebben.